Antoniewicz (Bołoz-Antoniewicz) Jan (1858–1922), historyk sztuki, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Urodzony 3 V 1858 w Skomorochach koło Buczacza, był synem Antoniego, ziemianina, i Albiny; studja odbywał na Uniwersytecie Krakowskim w l. 1876–1880, poświęcając się początkowo naukom prawniczym, które po krótkim czasie porzucił dla filologji, a głównie dla germanistyki i romanistyki. Na dalsze studja wyjechał do Wrocławia i Monachjum, gdzie pracował pod kierunkiem Weinholda, Konrada Hoffmana i Michała Bernaysa. Jako pracę doktorską przedłożył studjum: Die Entstehung des Schillerschen Demetrius. Swoje prace ogłoszał wtedy w wydawnictwach niemieckich: »Zeitschrift f. Vergleichende Literaturgeschichte«, »Deutsche Literaturdenkmale des 18 u. 19 Jh.«, »Deutsche Nationalliteratur« i in. Wrażliwy na piękno sztuki, zapoznawał się zagranicą z jej zabytkami plastycznemi i zajął się muzyką Wagnera a głównie jego teorją dramatu muzycznego. Znajomość swą literatury i poezji pogłębił filozofją i estetyką poezji, poczem przerzucił się na pole badań sztuk plastycznych. Ta właśnie droga studjów i rozmaitość zainteresowań stworzyła dlań szeroką podstawę artystycznego sądu w ocenie zjawisk sztuki. W r. 1885 wydał w »Pamiętniku Akademji Umiejętności« (t. V) rozprawę: O średniowiecznych źródłach do rzeźb znajdujących się na szkatułce z kości słoniowej w Skarbcu katedry na Wawelu. Wydobyte w niej bogate źródła literatury wykazują głębokie przygotowanie filologiczne, przy znawstwie i właściwem odczuciu rzeczy sztuki, i czynią z niej jakby pracę programową A., uwydatniającą hasła i teorje, które głosił i w czyn wprowadzał: uwzględniał i żądał uwzględnienia tworów współczesnych tak literatury jak i sztuki, jako przejawów jednego i tego samego ducha ludzkiego, które tylko łącznie mogą dać uzupełniający się obraz rozwoju kulturalnego uczuć i myśli ludzkiej. W tymże roku 1885 został członkiem komisji Historji Sztuki Akademji Umiejętności. Gdy w roku 1892 utworzono na Uniwersytecie Lwowskim katedrę historji sztuki, objął ją po roku A. w charakterze profesora nadzwyczajnego. Przez lat trzydzieści rozwijał na tej placówce energiczną i pełną zapału działalność, zachęcając i porywając uczniów do pracy. W roku 1892 został przewodniczącym komitetu wystawy retrospektywnej sztuki polskiej na ogólnej wystawie krajowej we Lwowie i przygotował Katalog Wystawy Sztuki Polskiej I764–1886 (Lw. 1894). Jest to opracowanie materjału rozumowane, a wydobywające często najaw twórców prawie nieznanych. Praca ta stała się podstawą do dalszych badań na tem polu. W tymże samym czasie został konserwatorem dla zabytków sztuki średniowiecznej i nowożytnej, w 1897 członkiem korespondentem Akademji Umiejętności, a w 1898 profesorem zwyczajnym. Zorganizował przy swej katedrze Instytut Historji Sztuki, który zaopatrywał przez szereg lat w bogaty aparat naukowy, w fachową bibljotekę, reprodukcje, fotografje i przeźrocza. W latach 1902 i następnych, jako prezes Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, z energją i przedsiębiorczością urządzał wystawy dla zapoznania społeczeństwa z sztuką krajową i zagraniczną, między innemi wystawy Hodlera, Böcklina, Modernistów, zbiorową Jacka Malczewskiego itd. Wygłaszał liczne odczyty o Chodowieckim, Hodlerze, Böcklinie, o dziejach sztuki i muzyki w w. XIX itd. Wynikiem długoletnich studjów jest monografja A. o Grottgerze, wydana w r. 1910 (»Nauka i Sztuka« XI). Postać artysty opracował z głębokiem wniknięciem w jego psychikę, przeżycia i wpływy, jakie nań oddziałały. Postawił też we właściwem świetle wyraz i sens jego artyzmu i znaczenie jego twórczości. Dziełem tem zdobył sobie nagrodę Barczewskiego, przyznaną mu przez Akademję Um., której członkiem czynnym został w r. 1914. W tymże czasie został członkiem komisji centralnej konserwatorskiej w Wiedniu i członkiem austrjackiej Rady artystycznej; był też prezesem rzeczoznawców dla dzieł sztuki i brał udział w wielu kulturalnych i artystycznych stowarzyszeniach. Swą świeżość, wyczucie i kontakt ścisły ze sztuką ożywiał A. częstemi wyjazdami zagranicę, utrzymywaniem stosunków z uczonymi pozakrajowymi i udziałem w wielu kongresach międzynarodowych tak filologów jak i historyków sztuki. Współzałożyciel Towarzystwa Naukowego we Lwowie (1920), zorganizował w niem w r. 1922 Sekcję Historji Sztuki i od stycznia do lipca tegoż roku, tj. do ostatnich miesięcy życia przewodniczył jej posiedzeniom. Z okazji jubileuszu Uniwersytetu w Padwie zainteresował się Janem Marją Padovano, rzeźbiarzem i architektem, który wiele dzieł zostawił w Polsce. Śmierć 29 IX 1922 (w Bad Elster) przerwała te szeroko zakrojone badania. Zjawiska sztuki oceniał A. na szerokiem tle ogólnej kultury ludzkiej, a wykształcenie filologiczne dawało mu często klucz do zrozumienia niejednego zagadnienia z dziejów sztuki, choć niekiedy gorący entuzjazm dyktował mu twierdzenia zbyt śmiałe z punktu widzenia ścisłej metody. Jakkolwiek zainteresowania jego obejmowały bardzo szeroki zakres, to jednak najwięcej go zajęła epoka Odrodzenia, a głównie sztuka włoska w. XV i XVI, w niej zaś Tycjan a przedewszystkiem Leonardo da Vinci. Z tej dziedziny omówił Portret Cecylji Gallerani… w »Pamiętniku III Zjazdu Historyków«, Świątynię zagadkową Leonarda da Vinci w »Księdze Pamiątkowej Uniwersytetu Lwowskiego ku uczczeniu 500-letniej rocznicy Uniwersytetu Krakowskiego«, i przedstawił Syntezę twórczości Leonarda da Vinci na posiedzeniu Komisji Historji Sztuki Polskiej Akademji Um. w r. 1919. Zajmował się też sztuką w. XIX, a nieobce mu były współczesne przejawy jak futuryzm i expresjonizm; uważał je jako wyraz rozwojowy konieczny w następstwie przeobrażeń od czasu renesansu. Na otwarciu wystawy Formistów we Lwowie w r. 1922 wygłosił między innemi słowa: które go uczyniły patronem najmłodszej sztuki. »Ludzkość wiecznie dziedziczyć nie może.., rodzą się siły elementarne… widzące oczyma duszy inny rzeczy związek, możliwość i konieczność innych kombinacyj, innych relacyj między światem zjawisk, a światem ducha«. Prócz dzieł i prac wymienionych powyżej ogłaszał najwięcej w »Sprawozdaniach Akad. Um.«, »Pracach Tow. Nauk.«, »Kwartalniku Hist.«, »Pamiętniku Liter.«, »Eos«, »Przeglądzie Polskim« i in. Są to między innemi prace: O nieznanych utworach Z. Krasińskiego (»Pamiętnik Zjazdu Historyków polskich«, Lw. 1890), O architekturze kościelnej i świeckiej i ornamentyce ormiańskiej w Polsce (»Spr. K. H. S.« VI), Obraz Judyty w Muz. Czart. (»Spr. K. H. S.«, VI), Historja, filologja i historja sztuki (»Eos«, III, Lw. 1896), Studja nad sztuką włoską XV i XVI w. (»Spr. K. H. S.«, VIII), Aristoteles Fioravante («Prace K. H. S.« II), Lament Opatowski i jego twórca (tamże), Z badań nad Padovanem (»Spr. Tow. Nauk« Lw. II). Używał czasem pseudonimu Peregrinus. Żoną A-a była Anna z Bambergów; córka wyszła za mąż za Edmunda Załęskiego, profesora Akad. Rolniczej w Dublanach i UJ.

Finkel i Starzyński, Historja Uniwersytetu Lwowskiego, Lw. 1894, II, 282–284; Kronika Uniwersytetu Lwowskiego, 1899, t. I. i 1912, t. II; »Rocznik Akademji Umiejęt.« 1896/97, s. 22–23, 1913/14, s. VIII–IX; »Spr. Tow. Nauk«, Lw. 1921, t. 1, s. 19–20; Wspomnienia pośmiertne: Z. Batowskiego »Kurjer Warsz.« 1922, nr 274; Kozickiego Wł. »Słowo Polskie« 1922, nr 224; Piniński, Jan B. Antoniewicz, »Przegl. Współczesny« 1922, III 199–208; Podlacha Wł., Jan B. Antoniewicz, »Prace Sekcji Kom. Hist. Szt. Tow. Nauk. we Lwowie«, t. I i odbitka; Tomkowicz St., »Czas« r. 1922, nr 223 i »Prace K. H. S. Ak. Um.« 1923, t. III, s. I–III; Treter M. w »Tygodniku Il.«, 1922, nr 43; Żyła ks. prof. w »Słowie Polskiem«, 1922, nr 234.            

Helena d’Abancourt